ایران تحریمی یا تحریم ایرانی

علی پیرعلی - دانشجوی کارشناسی ارشد روابط بین الملل

منبع: خبرنامه دانشجویان

امام خمینی (ره):

اگر ما را محاصره اقتصادى بکنند ما فعالتر مى‏شویم. به نفع ما هست. محاصره بکنند ما را، از این هم هیچ نترسید. از این دشمن؛ دشمنى که آمده در داخل ما و ما را مى‏خواهد از داخل فاسد کند، این ترس دارد که ما به جان هم بیفتیم، من شما را لعن کنم، خداى نخواسته شما من را لعن کنید، و ملت با صورتهاى مختلف، حزبهاى مختلف، جمعیتهاى مختلف [در برابر هم قرار بگیرند].

استفاده از راه کارهای اقتصادی،‌ پولی و تکنولوژیکی، یکی ازراه های مؤثر در اجرای سیاست خارجی دولتها و تحقق اهداف و تأمین منافع است. معمولاً اهرم اقتصادی به اشکال گوناگون از جمله صدور تکنولوژی یا خودداری از آن، اعطاء یاعدم اعطای وام، تحریم تجاری و بازرگانی، مسدود کردن دارائی‌ها ، محاصره اقتصادی ، افزایش یا کاهش تعرفه‌های گمرکی، مشارکت یا عدم مشارکت در سرمایه‌گذاری‌ها و ... مورد استفاده قرار می‌گیرند.

این روزها در اکثر نشستهای خبری سیاسی جهان و صدر اخبار بنگاه های خبر پراکنی دنیا صحبت از اعمال تحریم های اتحادیه اروپا در مورد خرید فروش نفت از ایران و یا لغو مراودات پولی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اروپا و امریکا میباشد بطوریکه دولتهای استفاده کننده از حربه‌های اقتصادی سعی می‌کنند، کشور مورد تحریم را به صورت دلخواه مورد تغییر رفتار قبلی خود مجبور نماید. نکته قابل توجه این است که در بسیاری از موارد بهره‌گیری از حربه‌های اقتصادی به منظور تأمین اهداف صرفاً اقتصادی نیست، بلکه ممکن است دولتی که این ابزار را به کار می‌گیرد، اهداف سیاسی، اجتماعی امنیتی و یا نظامی را دنبال کند. بدین ترتیب هر اندازه وابستگی آن کشور مورد تحریم به دولت‌های دیگر بیشتر باشد، در مقابل حربه‌های اقتصادی، مالی، تجاری و تکنولوژیک آسیب‌پذیرتر است.

با نگاهی سطحی و اجمالی بر جامعه ایران میتوان به این نکته دست یافت که تاکنون کنش و واکنشهای دولتهای غربی(بخوانید استکبار) با مردم و دولت ایران شرایطی را ایجاب نموده است که آستانه صبر و شکیبایی ملت ایران را تا حد غیر قابل تصوری در برابر تحریم های رنگارنگ  قوی ضد ضربه نموده است.

سیاستهای دولتمردان غربی علیه جمهوری اسلامی به دلیل عدم شناخت کافی و واقع بینانه از جامعه و مردم ایران همواره مورد شکست یا عدم موفقیت اهداف خود منجر شده است و در هر برهه از زمان نیز به خود آنان و سایر همقطاران خود نیز ثابت شده است، البته کیسنجر از نظریه پردازان ایالات متحده آمریکا در تحلیل عدم موفقیت هژمونی آمریکا در مقابل ایران اظهار میدارد:

این واقیعتی است که هیچگاه نه جمهوری خواه ها و نه دموکراتها تصور نمیکنند که با سیاستهای پشت سر گذاشته خود علیه ایران تنها کمک به قوی تر شدن روز افزون ایرانی ها و نفوذ هر چه بیشتر آنان در سطح منطقه و جهان مینمایند. تنها ما نسخه ای را  برای ایران مینویسیم  که هر لحظه به پویاتر شدن آنها کمک میکند در واقع ما خود هر روز درمانده تر از قبل در برابر ایران میشویم!

وقتی اولین بار سخن از تحریم بر علیه ایران آمد چه زمانی بود؟

تحریم بریتانیا علیه ایران بمنظور واکنش در برابر انتخاب دکتر محمد مصدق به وزارت بود که هدف ملی سازی صنعت نفت را دنبال می‌کرد. اولین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران در زمان نخست وزیری محمد مصدق و بمنزله واکنش علیه ملی شدن صنعت نفت ایران صادر شد.

پس سابقه تحریم اقتصادی ایران به ملی شدن صنعت نفت باز می‌گردد که طی آن به دولت مصدق کمک کرد تا سیاست ملی شدن را جسورانه‌تر به پیش ببرد و با ایجاد یک بخش جانشینی واردات، وابستگی ایران به تولیدات خارجی را کاهش دهد و در مقابل تحریم‌های اقتصادی مقاومت کند. همانگونه که بین سال‌های 30 تا 32 دولت و ملت ایران در برابر تحریم‌‌های مالی و تجاری غرب ایستادگی کرد، طی سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز بر اصول و ارزش‌های خود پای فشرده و از وابستگی به دیگران پرهیز نموده است.

که این خود نشان دهنده این است که تحریم با همه اما و اگرهای موجود در درون خود برای ما ایرانیان تداعی کننده یک شکست یا یاس و نوامیدی نیست!

غرب متاسفانه هنوز هم درک  درستی از جمهوری اسلامی ایران از لحاظ برخورد و رفتارهای سیاسی دست نیافته است و حتی هنوز هم نتوانسته ادراک نماید که اگر تحریم در برابر مردم و دولت ایران کارساز بود چرا تا کنون توفیقی در مقاصد خود بر علیه ایران نداشته است.

به اختصار تعدادی از تحریم های سایر کشورها که بر علیه مردم در طول انقلاب اسلامی ایران اعمال شده است اشاره می نمایم:

1.تحریم آمریکا علیه ایران پس از واقعه تسخیر لانه جاسوسی آمریکایی در تهران در سال ۱۹۷۹ انجام گرفت. آمریکا ۱۲ میلیارد دلار از دارایی‌های دولت ایران را مصادره کرد. پس از آزادی گروگان‌ها توسط دولت ایران، این مصادره پایان نیافت و دارایی‌های ایران تا به امروز ضبط است.

2. در سال ۱۹۸۷ به‌دنبال اتهام «حمایت از تروریسم» آمریکا علیه ایران، رونالد ریگان تحریمات کامل تری علیه ایران وضع نمود.

3. در سال ۱۹۹۵ میلادی، واشنگتن نخست بدستور بیل کلینتون تحریمات کامل اقتصادی علیه ایران وضع نمود، و سپس کنگره مجلس آمریکا با گذرانیدن قانون ایلسا (Iran and Libya Sanctions Act of 1996) هر شرکتی را که با ایران به میزان بیش از ۲۰ میلیون دلار تجارت داشت را نیز تهدید به اعمال تحریم کرد.

4. در سال ۲۰۰۲، سازمان IEEE تحریم علمی علیه ایران وضع نمود.

5. در سال ۲۰۰۶ یک دادگاه فدرال آمریکا دستور استرداد یکی از بزرگ‌ترین کلکسیونهای باستانشناختی تخت جمشید متعلق به ایران را به نفع صدمه دیدگان ناشی از عملیات انتحاری در اسراییل را صادر نمود

6. در سال ۲۰۰۷، شرکت‌های مایکروسافت و یاهو ایران را از لیست کشورهایی که خدمات وب دریافت می‌کنند را خارج نمود

8. پس از اعلام «اتهام» آمریکا مبنی بر اینکه بانک ملت، بانک ملی، و بانک صادرات ایران حامی مالی نهادهای تروریستی!! هستند، بانک جهانی از دادن خدمات به این بانک‌های ایرانی خودداری کرد.

9. اسامی نهادهایی که در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۷ ازطرف وزارت خزانه دار ی آمریکا مورد تحریم قرار گرفتند به شرح زیر است :

بانک صادرات ایران (همه شعب خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران – نیروی قدس

وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران

بانک ملی (همه شعب خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)

بانک کارگشایی

بانک ملی ایران ZAO (مسکو – روسیه)

بانک ملی – مسئولیت محدود (لندن – بریتانیا)

بانک آریان (پروژه معاملاتی مشترک میان بانک‌های صادرات و ملی – کابل – افغانستان)

بانک ملت (همه شعب خارج از کشور این بانک به همراه شعبه مرکزی آن)

بانک ملتMELLAT BANK SB CJSC(ایروان – ارمنستان)

بانک بین‌المللی پرشیا – مسئولیت محدود (بریتانیا)

10. کانادا به‌دنبال قطعنامه ۱۷۳۷ شورای امنیت نیز تحریماتی علیه ایران وضع نموده‌است

11. دولت انگلیس در ژوئن ۲۰۰۸ اعلام کرد که در ادامه سیاست تحریم علیه ایران، داراییهای بزرگترین بانک ایران، بانک ملی ایران را ضبط و تحریم کرد.

بانک بارکلیز (Barclays) یکی از بزرگترین بانکهای انگلستان حسابهای ایرانیان از جمله بانک صادرات و بانک ملی ایران را مسدود کرده است. اقدام بانک بارکلیز در پی تصمیم دفتر کنترل دارائیهای خارجی در وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا برای قرار دادن بانکهای صادرات و ملی در لیست سیاه تحریمهای بین‌المللی صورت گرفته است. این محدودیتها شامل مدیران و کارکنان این بانکها نیز می‌شود

12. با فرمانی که ولادیمیر پوتین در روز ۵ مه ۲۰۰۸ (۱۶ اردیبهشت ۱۳۸۷) امضاء کرد، روسیه رسما به تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه جمهوری اسلامی ایران پیوست.

در فرمان ولادیمیر پوتین آمده است: «تمامی سازمان‌ها و دستگاه‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات و اشخاص حقوقی وحقیقی زیر حوزه قضایی روسیه باید به خاطر داشته باشند که از تاریخ ۳ مارس سال ۲۰۰۸، از انتقال، یا تامین هر نوع مواد، یا تجهیزات و یا فناروی هسته‌ای که امکان استفاده دوگانه نظامی و غیر نظامی از آنها وجود دارد، از خاک روسیه به ایران ممنوع است.

13. اتحادیه اروپا از27فوریه سال ۲۰۰۷ و در پیروی از قطعنامه شورای امنیت، اقدام به اعمال برخی محدودیت‌ها در ارسال قطعات، تجهیزات و فناوری‌هایی به ایران کرد که می‌توان در گسترش فناوری‌های موشکی و هسته‌ای کاربرد داشته باشد. این محدودیت‌ها در سال‌های بعد گسترش یافت و تجهیزات و فناوری‌های مورد تحریم بیشتری را شامل گردید. همچنین از آن زمان بازرسی بر کالاهای ارسال شده به ایران از طریق مسیرهای زمینی و دریایی افزایش پیدا کرد.

همچنین ناگفته نماند که کشورهای بلژیک، آلمان ، فرانسه ، سوئیس ،امارات متحده عربی، مصر، ژاپن، بحرین، چین، آذربایجان، مالزی، هند نیز تحریمهایی را  در طی چندسال اخیر بر علیه ایران ترتیب داده اند.

در تمام این سال‌ها دولت آمریکا با تعریف ایران به عنوان تهدیدی فوق‌العاده برای امنیت ملی، سیاست خارجی و اقتصاد آمریکا و سایر کشورها ، ممنوعیت‌ها و تحریم‌های مختلفی را جهت سرمایه‌گذاری و داد و ستد با جمهوری اسلامی ایران وضع کرده است.

علاوه بر مقاومت و ایستادگی مردم ایران که مهمترین دلیل بی‌حاصل بودن تحریم‌ها به شمار می‌آید، اهمیت ژئو استراتژیکی و ژئواکونومیکی ایران، نادیده انگاشتن تحریم‌ها از سوی متحدان و رقبای آمریکا همانند چین ، روسیه، هند....، ضرر مالی بخش‌های اقتصادی آمریکا از عدم رابطه با ایران و از همه مهمتری بی‌اعتنایی جمهوری اسلامی ایران به تحریم‌های اعمال شده از سوی ایالات متحده، موجب از میان رفتن اثر بخشی تحریم‌‌ها شده است.

در این بین ایالات متحده که از نزدیک شاهد بی‌اثر بودن تحریم‌ها بر علیه جمهوری اسلامی ایران بوده است، خود به لغو برخی از تحریم‌ها مبادرت ورزیده که از آن جمله می‌توان به مجوز تسهیل در تحریم بازرگانی و سرمایه‌ گذاری ایران و فروش محصولات کشاورزی، تجهیزات پزشکی و دارویی در 28 آوریل 1998 اشاره نمود.

اما نکته قابل توجه این است که در سال 1384 صادرات غیرنفتی ایران حدود هفت میلیارد دلار بود که این رقم در سال 1390 به  45 میلیارد دلار رسیده  است.

تاثیرات تحریم ایران بر اقتصاد جهان

اما هنوز هم آثار بلند مدت بحران مالی سال 2011 بازارهای جهانی به دلیل ورشکستگی های پی در پی به اتمام نرسیده است و یا حتی در بسیاری از کشورهای این بحران در حال گسترده تر شدن میباشد که تحریم نفتی ایران میتواند قیمت انرژی را برای کشورهای مصرف کننده و زخم خورده از اوضاع نابسامان اقتصادی جهان مشکل آفرین نماید که در همان ساعات اولیه اعلام تحریم از سوی اتحادیه اروپا کشورها و تحلیل گران اقتصادی را به واکنش داشت:

1.کره جنوبی به عنوان یکی از هم پیمانان آمریکا اخیرا از واشنگتن خواست تا در اعمال تحریمها علیه ایران مستثنی شود. این موضع کره جنوبی که به صورت علنی اعلام شد به طور حتم با مواضع دیگر همپیمانان واشنگتن به صورت علنی و پنهان همراه خواهد بود که در نهایت نمی خواهند فرصت تبادل تجاری با ایران را به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه را از دست دهند. مقام‌های کره جنوبی تاکید کردند جایگزینی نفت ایران کار بسیار سختی است و اعمال فشارهای بیشتر بر تهران موجب افزایش قیمت نفت خواهد شد.

2. تحلیلگران بانک "جی پی مورگان" آمریکا، وضع تحریم های فزاینده علیه ایران که توسط اتحادیه اروپا در دستور کار قرار گرفته می تواند بازار نفت را با شوکی اساسی مواجه سازد.تحلیلگران بازار نفت بر این باورند، اصلی ترین نکته در خصوص کارآیی این تحریم ها این است که هر چند ممکن است این تحریم ها بتوانند تاثیراتی بر اقتصاد ایران بگذارند، اما تاثیری که این تحریم ها بر روی اقتصاد جهانی و قیمت جهانی نفت خواهند گذاشت بسیار بیشتر است و با توجه به وضعیت فعلی شکننده اقتصاد جهانی، وضع این تحریم ها تصمیمی معقول نیست.

3. همچنین "تیموتی گیتنر" وزیر خزانه ‌داری آمریکا در نامه ‌ای به مجلس سنای این کشور هشدار داد که تحریم بر بانک مرکزی و نفت ایران را کاهش دهد چراکه این قوانین می تواند تاثیرات منفی‌ای بر نزدیک ترین هم پیمانان و شرکای تجاری آمریکا داشته باشد.

همچنین وی با یادآوری اینکه ژاپن و کره جنوبی بزرگ ترین خریداران نفتی ایران هستند، تصریح کرد: این تحریمها سبب افزایش قیمت نفت می ‌شود و می تواند درآمد بودجه ‌ای ایران را افزایش دهد.

علاوه بر آن گروه مالی میتسوبیشی، بزرگترین بانک ژاپن از نظر دارایی اعلام کرد: این تحریمها تاثیرهایی بر شرکتهای نفتی این کشور که با ایران رابطه دارند، دارد که این تاثیرات کم نیست.

وزیر خارجه ژاپن نیز ازاظهار نظر در این باره خودداری کرد اما یک سخنگوی این کشور اعلام کرد :  ژاپن به روابط صادقانه با ایران اعتقاد دارد. ژاپن 1.29 میلیون لیتر نفت از ایران در ماه اکتبر وارد کرده است که در مقایسه با سال گذشته افزایش یافته است و 8 درصد واردات این کشور را تشکیل می دهد.

4."پائولو اسکارونی" رییس شرکت انی ایتالیا نیز از جمله کسانی بود که درباره عواقب تحریم نفت ایران هشدار داد. وی در سخنانی تاکید کرد تحریم نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا بیش از 2 میلیارد دلار به این شرکت زیان وارد خواهد کرد. وی تصریح کرد تحریم نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا بیش از دو میلیارد دلار به این شرکت زیان وارد خواهد کرد و شرکت انی نخواهد توانست طلب 2 میلیارد دلاری خود را از شرکت ملی نفت ایران دریافت کند و با ضرر سنگینی روبرو می شود .

5.تحلیل گران اعلام نمودند که وابستگی 50 پالایشگاه جهان به نفت صادراتی ایران تحریم نفت را به عنوان شوی تبلیغاتی کشورهای غربی یاد کردند واعلام نمودندکه امکان تحریم نفت ایران در کوتاه مدت وجود ندارد، و با یادآوری اینکه طراحی فنی پالایشگاههای نفت جهان به درجه ای.پی.آی نفت خام صادراتی ایران وابسته است، اعلام کردند: هر گونه تغییر در سبد خوراک نفت پالایشگاهها منجر به تغییراتی در کیفیت محصولات نفتی در این واحدهای پالایشگاهی می شود

6.کل میزان صادرات نفت ایران به اتحادیه اروپا حدود 18 درصد از کل صادرات نفتی میباشد که شامل کشورهای یونان و فرانسه و ایتالیا میباشد این در حالیست که برخی از اقتصاددانان مشهور هشدار داده‌اند که ۲۶۱ میلیارد دلار بدهی ایتالیا به بانک‌های فرانسوی، این بانک‌ها را در معرض خطرات بزرگ مالی قرار می دهد چون ممکن است ایتالیا نتواند قرض خود را به این بانک‌ها پس بدهد. این در حالی است که مواجهه بانک‌های فرانسه با این بحران بر فعالیتهای بانک‌های انگلیس نیز تاثیرگذار خواهد بود چون بانک‌های فرانسه نیز ممکن است نتوانند بدهی‌هایشان را به بانک‌های انگلیس بپردازند.

تحلیل گران نگرانی‌ها خود را از آغاز بحران بدهی به سبک یونان و ایتالیا در فرانسه در حالی در میان مقامات کاخ الیزه افزایش یافته است را اعلام نموده اند بطوریکه که در چند روز اخیر گزارش‌هایی در مورد افزایش بی‌ثباتی در بازارهای مالی فرانسه منتشر شده است.

7.تحلیل گران اقتصادی یونان نیز اعلام نموده اند که این تحریمها موجب وخیم تر شدن اوضاع ورشکستگی اقتصادی در یونان میشود و از هم اکنون اعلام نمودند که با توجه به تحریم نفتی ایران شاید نتواند بدهی های خود را به سایر کشورهای اروپایی پرداخت نماید که در صورت وقوع چنین حادثه ای این عدم پرداخت میتواند موجب بحرانی تر شدن اوضاع مالی کشورهای قرض دهنده به کشور یونان بشود.

8.شاهزاده "الولید بن طلال بن عبد العزیز"، شاهزاده میلیارد سعودی از تحریم نفتی ایران به شدت ابراز نگرانی کرد و آن را تهدیدی بر سرمایه‌گذاری‌های خود در خاورمیانه و سراسر جهان خواند.به نقل از روزنامه الیوم السابع، ‌شاهزاده "الولید بن طلال بن عبد العزیز"، شاهزاده میلیارد سعودی روز گذشته در مصاحبه با شبکه تلویزیونی آمریکایی "سی‌ان‌ان" شرکت و به سوالات این شبکه درباره اوضاع کنونی خاورمیانه پاسخ گفت. شاهزاده الولید بن طلال از نوادگان عبد العزیز بنیانگذار عربستان سعودی ثروتمندترین مرد جهان عرب و پنجمین مرد ثروتمند جهان است که در سراسر جهان سرمایه‌گذاری‌های گسترده‌ای انجام داده است.

وی در ابتدا و پیش از هرچیز از اعمال تحریم‌‌های نفتی علیه ایران ابراز نگرانی و تاکید کرد که این تحریم‌ها بی‌تردید تاثیری منفی بر سرمایه‌گذاری‌هایش در منطقه خاورمیانه و سراسر جهان تاثیر خواهد گذاشت.

نگارنده در این مقاله سعی بر این داشته است که بر موضوع تحریم اتحادیه اروپا از چند موضع مختلف به بررسی و تحقیق بپردازد .شاید قطع عرضه روزانه 2 میلیون و 100 هزار بشکه نفت به بازار جهانی آن چنان تاثیری در تامین تقاضا نداشته باشد اما شرایط موجود در بازار همیشه نشان داده است که عوامل روانی در بازار نفت بسیار تاثیرگذارتر از عوامل بنیادی و اصولی بوده است.می توان بر فرض محال تصور کرد که اگر روزی و به هر دلیلی عرضه نفت خام ایران به بازار متوقف شود عربستان و عراق کشورهایی باشند که کمبود بازار را پوشش دهند و حتی در بدبینانه ترین حالت اتحاد میان کشورهای دارنده نفت برای پوشش همه جانبه کمبود بازار را تصور کنیم. البته اتحادیه اروپا زمان اعمال تحریم ها را از اواسط تابستان سال 91 اعلام نموده است که مطمئناً تا زمان سر رسید تحریم ها جمهوری اسلامی ایران میتواند که برای جایگزینی مشتریان اروپایی خود کشورهای جدیدی را مجاب به خریدن نفت از ایران بنماید.